هوشمند سفیدی

آرمان امروز : شاید مهمترین اثری که در زمینه موضوع این یادداشت به رشته تحریر درآمده است، کتاب «بینش جامعه شناختی» (Sociobyical imagination) اثر “سی رایت میلز” است که در سال ۱۹۵۹ منتشر شد و از طرف «انجمن بین المللی جامعه شناسی» به عنوان یکی از ۱۰ کتاب برتر و پرخواننده قرن بیستم در حوزه جامعه شناسی مطرح شد.

«بینش جامعه شناختی» را می توان به منزله یک قدرت ادارک عمیق از روابط بین پدیده های اجتماعی دانست که دارای فواید بسیاری برای جامعه و قدرتمندی آن است.

از جمله این مزیت ها، می توان به توانایی فرد در قرار دادن سرنوشت خویش در متن زمانه خود، برقراری ارتباط میان سرگذشت فردی خود با تاریخ جامعه و کسب آگاهی از ارتباط مشکلات و مسائل با اقتضائات زمانه و تحولات جامعه و مسائل دیگران و کاستن از فشار روانی بر فرد اشاره کرد؛ درواقع، می توان گفت بینش جامعه شناسانه، کیفیتی از تفکر است که با کمک آن می توان واقعیت جامعه را شناخت.

در بینش جامعه شناختی تأثیر متقابل سه بعد را می توان دریافت؛ اول: بعد ساختاری، دوم: بعد تاریخی و سوم: بعد رفتاری.

اما بینش جامعه شناختی چگونه به دست می آید و فرایند کسب آن چگونه است: به طور خلاصه می توان گفت این بینش در چهار مرحله کسب می شود؛ درک تجارب شخصی در متن عصر خود، درک تأثیر رویدادهای تاریخی در زندگی شخصی، تلاش برای کمک به حل مسائل اجتماعی به جای بی اعتنایی، افسردگی، دلمردگی، بیچارگی و انفعال.

باتوجه به آنچه ذکر شد، به سادگی می توان مصایب فقدان بینش جامعه شناسانه را در جامعه دریافت، مردم برای درک روابط پدیده های اجتماعی، صرفا به آمار و اطلاعات نیاز ندارند، بلکه شناخت رابطه بین پدیده هاست که آنان را به دریافت عمیق مسائل و مستعد تحلیل می سازند.

«سی رایت میلز» در همین رابطه بر این باور است که بسیاری از افراد، فاقد این آگاهی هستند که زندگی آنان در درون یک ساختار اجتماعی شکل می گیرد. مثلاً اگر ما گرفتار پدیده ای مثل فقر در جامعه هستیم، آیا عامل آن خود ما هستیم و یا ساختاری که به ایجاد، گسترش و تعمیق آن می پردازد، شاید شعر زیبای استاد شهریار در این زمینه گویا باشد؛ «گر کسی از تنگی نان جان سپرد / دشمن او جامعه باید شمرد»؛ البته نمی توان از سهم فرد نیز چشم پوشید و البته بینش جامعه شناختی به ما کمک می کند تا علاوه بر درک نقش بستر اجتماعی، از نقش فردی خود نیز البته به میزانی که تأثیر دارد، آگاه شویم.

بینش جامعه شناختی می تواند هم ما را علیه ساختارهای معیوب بشوراند و هم به همفکری و همراهی برای اصلاح آنها سوق دهد.

به نظر می آید امروز بیش از هر زمان دیگری به «بینش جامعه شناختی» نیاز داریم؛ بینشی که به ما حرکت می بخشد و ما را از سکون و سکوت بیرون می کشد. البته باید در نظر گرفت سطوح این بینش، هم مردم عادی، هم روشنفکران و هم مسئولان را در بر می گیرد؛ اگر بعضی از مسئولان، دارای «بینش جامعه شناختی» باشند، هیچوقت طرح های آنها به شکست منجر نمی شود و با درک عمیق‌تر و روشن‌تر از مسائل و موضوعات، می توانند در یافتن راه حل های بهتر عمل کنند.